یک مطالعه برای اولین بار در جهان نشان می‌دهد که چگونه سفر به فضا باعث کاهش شمار گلبول‌های قرمز خون شده و عارضه‌ای موسوم به کم‌خونی فضایی ایجاد می‌کند.
به گزارش ایسنا و به نقل از فیز، براساس مطالعه‌ای که در مجله‌ی پزشکی “نیچر”(Nature Medicine) منتشر شده است، بررسی‌های انجام شده روی ۱۴ فضانورد نشان می‌دهد که بدن آنها در فضا ۵۴ درصد بیشتر از زمانی که در زمین هستند گلبول‌های قرمز را از بین می‌برد.
دکتر “گای ترودل”(Guy Trudel) پزشک و محقق توانبخشی در بیمارستان اُتاوا و استاد دانشگاه اتاوا می‌گوید: کم‌خونی فضایی به طور مداوم از زمان انجام اولین ماموریت‌های فضایی توسط فضانوردانی که به زمین بازگشته‌اند گزارش شده است اما ما علت بروز آن را نمی‌دانستیم. مطالعات ما نشان می‌دهد که با رسیدن به فضا تعداد بیشتری گلبول قرمز نابود می‌شوند و این فرآیند در تمام مدت ماموریت ادامه می‌یابد.
پیش از این مطالعه، تصور می‌شد که کم‌خونی فضایی نوعی سازگاری سریع در برابر ورود مایعات به قسمت بالایی بدن فضانورد پس از ورود به فضا باشد. فضانوردان ۱۰ درصد از مایعات درون رگ‌هایشان را به این دلیل از دست می‌دهند. تصور می‌شد که بدن فضانوردان به سرعت ۱۰ درصد از سلول‌های خونی را برای ایجاد مجدد تعادل از بین می‌برد و کنترل گلبول‌های قرمز پس از گذشت ۱۰ روز در فضا به حالت طبیعی بازمی‌گردد.
در عوض تیم دکتر ترودل دریافتند که تخریب گلبول‌های قرمز یک اثر اولیه از حضور در فضا است که فقط ناشی از جابجایی مایعات بدن نیست. آنها این موضوع را با اندازه‌گیری مستقیم تخریب گلبول‌های قرمز خون در ۱۴ فضانورد در طول ماموریت شش ماهه نشان دادند.
در روی زمین، بدن ما هر ثانیه دو میلیون سلول قرمز می‌سازد و نابود می‌کند. محققان دریافتند که بدن فضانوردان ۵۴ درصد گلبول بیشتری در طول سفر شش ماهه به فضا تخریب می‌کرده است به عبارتی در هر ثانیه سه میلیون گلبول قرمز تخریب می‌شود.
این نتایج در زنان و مردان یکسان بود.
تیم دکتر ترودل این کشف را به لطف روش‌هایی که برای اندازه‌گیری دقیق تخریب گلبول قرمز خون ابداع کرده بودند، به انجام رساندند.
این روش‌ها برای جمع‌آوری نمونه خون در ایستگاه بین‌المللی فضایی سازگار شد. در آزمایشگاه دکتر ترودل، محققان توانستند مقادیر بسیار کم مونوکسید کربن را در نمونه‌های تنفس فضانوردان اندازه‌گیری کنند.
هر گاه که یک مولکول “هِم” که رنگدانه گلبول‌های قرمز است، از بین می‌رود یک مولکول مونوکسید کربن تولید می‌شود.
اگرچه که این تیم میزان تولید گلبول‌های قرمز را اندازه‌گیری نکردند اما فرض می‌کنند که فضانوردان برای جبران سلول‌های از دست رفته گلبول‌های قرمز اضافی تولید می‌کنند در غیر این صورت آنها دچار کم خونی حاد خواهند شد.
دکتر ترودل می‌گوید: خوشبختانه داشتن گلبول‌های قرمز کمتر در فضا و زمانی که در حالت بی وزنی قرار دارید مشکلی ایجاد نمی‌کند. اما زمانی که به زمین بازمی‌گردید یا به طور بالقوه بر سیاره یا قمر دیگری فرود می‌آیید، کم‌خونی بر انرژی، قدرت و استقامت شما اثر می‌گذارد و می‌تواند اهداف ماموریت را به خطر بیاندازد.
اثر کم خونی تنها زمانی که فرود می‌آیید و بار دیگر در گرانش قرار می‌گیرید احساس می‌شود.
در این مطالعه، پنج نفر از ۱۳ فضانورد از نظر بالینی هنگامی که فرود آمدند، کم خون بودند و یک مورد هنگام فرود خون نداد. محققان دریافتند که کم‌خونی ناشی از قرار گرفتن در فضا برگشت‌پذیر است و سطوح گلبول‌های قرمز خون سه تا چهار ماه پس از بازگشت به زمین به حالت طبیعی باز می‌گردد.
این تیم یک سال پس از بازگشت فضانوردان نیز اندازه‌گیری‌های مشابه را تکرار کردند و دریافتند که تخریب گلبول‌های قرمز همچنان ۳۰ درصد بیشتر از سفر به فضا است. این نتایج نشان می‌دهد که ممکن است تغییرات ساختاری در طول سفر به فضا برای فضانوردان رخ داده باشد که همچنان پس از گذشت یک سال از ماموریت فضایی طولانی، کنترل گلبول‌های قرمز را در دست داشته باشد.
کشف افزایش تخریب گلبول‌های قرمز در طول سفرهای فضایی کاربردهای زیادی دارد. در وهله‌ی اول این کشف به نظارت بر شرایط سلامتی فضانوردان و توریست‌های فضایی که تحت تاثیر کم خونی قرار گرفته‌اند و حمایت از آنها منجر می‌شود. علاوه بر آن مطالعه اخیر تیم دکتر ترودل نشان می‌دهد که هرچه مدت زمان ماندن در فضا بیشتر باشد کم‌خونی شدیدتر است و این موضوع بر ماموریت‌های طولانی مدت به ماه و مریخ اثر می‌گذارد. مورد سوم نیاز به تهیه یک رژیم غذایی مناسب برای فضانوردان در نتیجه‌ی افزایش تولید گلبول‌های قرمز است و در نهایت مشخص نیست بدن تا چه زمانی می‌تواند این میزان بالای تخریب و تولید گلبول‌های قرمز را حفظ کند.
این یافته‌ها را می‌توان به زندگی در زمین نیز تعمیم داد. بیشتر بیماران دکتر ترودل به عنوان پزشک توانبخشی به دلیل گذراندن دوره بیماری طولانی مدت و محدودیت‌های حرکتی دچار کم خونی هستند و این کم خونی مانع از ورزش و بهبودی آنها می‌شود. مشخص شده است که ماندن در تخت‌خواب برای مدت طولانی باعث کم‌خونی می‌شود اما علت آن هنوز مشخص نیست. دکتر ترودل معتقد است که مکانسیم آن شاید شبیه به کم‌خونی فضایی باشد. تیم او بر روی این نظریه کار خواهند کرد.
او می‌گوید: اگر ما بفهمیم دقیقا چه چیزی باعث کم‌خونی می‌شود، آن گاه می‌توانیم راه‌هایی برای جلوگیری یا درمان آن برای فضانوردان و بیماران روی زمین ایجاد کنیم.
منبع: خبرگزاری دانشجویان ایران