همه برندگان جوایز نوبل پزشکی، فیزیک و شیمی امسال (سال ۲۰۲۱) مردان بودند اما این روند و برگزیدن مردان به عنوان برندگان این جوایز بعد از چند سال درخشانی که زنان داشتند و طی آن موفق به دریافت جایزه شدند، برای زنان چندان غیرطبیعی هم نیست!
، در سال ۲۰۲۰ جایزه نوبل شیمی به طور مشترک به “امانوئل شارپنتیر”و “جنیفر ای دودنا” برای توسعه روشی برای ویرایش ژنوم(قیچی ژنتیکی کریسپر/cas۹) تعلق گرفت. آندرآ اِم. گز(Andrea M. Ghez) اخترشناس آمریکایی نیز به همراه دو مرد دیگر، نوبل فیزیک ۲۰۲۰ را دریافت کرد. اما در میان برندگان جوایز نوبل علمی سال ۲۰۲۱ نام هیچ زنی دیده نمی‌شد.
برندگان نوبل شیمی ۲۰۲۰
دودنا (سمت راست) و شارپنتیر (سمت چپ)
برندگان نوبل فیزیک ۲۰۲۰
آندرا ام گز (سمت راست ) همراه با راجر پنروز(سمت چپ) و راینهارد گنزل (چهره وسط تصویر)
سال ۲۰۱۹ نیز سال دیگری بود که همه برندگان جوایز نوبل علمی آن مردها بودند اما در سال ۲۰۱۸ “فرانسیس اچ آرنولد”(Frances Hamilton Arnold) برنده نوبل شیمی و “دونا استریکلند”(Donna Strickland) جایزه نوبل فیزیک ۲۰۱۸ را دریافت کرد.
برندگان نوبل شیمی ۲۰۱۸
فرانسیس اچ آرنولد (سمت چپ تصویر) همراه با سر گرگوری پی وینتر (سمت راست) و جرج پی اسمیت (چهره وسط تصویر)
برندگان نوبل فیزیک ۲۰۱۸
دونا استریکلند (سمت راست) همراه با جرارد مورو ( چهره وسط تصویر) و آرتور اشکین (سمت چپ)
“استریکلند” ، بانو برنده نوبل فیزیک سال ۲۰۱۸ و “گز”، بانو برنده نوبل فیزیک سال ۲۰۲۰ بعد از آنکه ماری کوری در سال ۱۹۰۳ و ماریا گوپرت در سال ۱۹۶۳ موفق به دریافت نوبل فیزیک شدند به سومین و چهارمین فیزیکدان زنی که نوبل دریافت می‌کنند، تبدیل شدند.
چهار زن برنده جایزه نوبل فیزیک (از سال ۱۹۰۳ تا ۲۰۲۰)
اسامی افراد از چپ به راست: “ماری کوری”، “ماریا گوپرت”، “استریکلند” و “گز”
وقتی در سال ۲۰۱۸ از استریکلند پرسیده شد، پس از برنده شدن چه احساسی داشته، گفت: در ابتدا تعجب آور بود، چرا که تعداد کمی از زنان موفق به دریافت این جایزه شده‌اند. من در دنیایی که بیشتر مردان شانس برنده شدن این جوایز را دارند، زندگی می‌کنم. بنابراین دیدن تعداد زیاد مردانی که موفق به دریافت جایزه نوبل می‌شوند چندان تعجب‌آور نیست.
کم بودن تعداد برندگان زنی که موفق به دریافت جایزه نوبل شده‌اند، سوالاتی در مورد محرومیت زنان از تحصیل و فعالیت آنها در مشاغل علمی و کم ارزش بودن مشارکت زنان در کارهای علمی ایجاد می‌کند. طی قرن گذشته محققان زن، راه زیادی را طی کرده‌اند اما شواهد زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد چندان به زنان مشغول در زمینه‌های “علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات” (STEM) توجه نمی‌شود.
مطالعات نشان داده زنانی که در این زمینه‌ها مشغولند برای پیشرفت با موانع جدی روبرو هستند. این تعصبات و نادیده گرفتن زنان، در زمینه‌هایی که تحت سلطه مردان است شدیدتر نیز هست و در آنجا نه تنها توجهی به زنان نمی‌شود بلکه اغلب کم اهمیت نیز تلقی می‌شوند. این تعصب حتی برای زنان “ترنس”(transgender) و یا افراد دارای “جنسیت غیر دودویی”(Non-binary gender) نیز شدیدتر است.
اخیرا بنیاد جایزه نوبل به دلیل اهدای بیشترین جوایز نوبل به مردان مورد انتقاد شدید قرار گرفته است. از سال ۱۹۰۱ تاکنون تنها ۵۹ زن یا ۶.۲ درصد از کل برندگان، زنان بوده‌اند. “گوران هانسون” دبیرکل آکادمی نوبل در پاسخ به این سوال که چرا تمام جوایز نوبل علوم سال جاری به مردان اهدا شده می‌گوید: می‌پذیرم که زنان بسیار کمی در این رقابت هستند اما این جایزه در نهایت به کسانی که واقعا شایسته این جایزه هستند، تعلق می‌گیرد. ما تصمیم گرفتهایم در آکادمی نوبل سهمیه‌بندی جنسیتی یا نژادی نداشته باشیم. ما می‌خواهیم جوایز به دور از هرگونه سهمیه‌بندی نژادی و جنسیتی و به افرادی که کشف مهمی انجام داده‌اند اهدا شود و این رویکرد هم‌راستا با روح آخرین وصیت “آلفرد نوبل” است.
بنابر گزارش ای. بی. سی نیوز تنها ۲۳ زن تاکنون برنده جایزه نوبل پزشکی، فیزیک و شیمی شده‌اند.
اگر اوضاع توجه به حقوق زنان و حقوق برابر آنها در برابر مردان در حال بهتر شدن است، پس سوالی که پیش می‌آید این است که چه عواملی سبب می‌شوند بازهم زنان نتوانند آن گونه که باید به درجات بالای علمی دست یابند و از دریافت جوایز مهم محروم شوند؟!
تفکر قالب سنتی این است که زنان ریاضی را دوست ندارند و در علم خوب نیستند. البته گفتنی است هم مردان هم زنان این دیدگاه را دارند اما محققان کاملا این دیدگاه را رد می‌کنند. مطالعات نشان می‌دهد دختران و زنان نه به دلیل ناتوانی در درک و شناخت این موضوعات بلکه به دلیل مواجهه زودهنگام و تجربه علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات(STEM)، سیاست آموزشی، زمینه فرهنگی، تفکر قالب و عدم قرار گرفتن در معرض الگوهای مناسب از آموزش علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات اجتناب می‌کنند.
طی چند دهه گذشته با مقابله با این کلیشه‌ها و تفکرها و افزایش حضور زنان در زمینه علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات تلاش بسیاری صورت گرفته است که این رویکردها مفید نیز بوده است. تعداد زنانی که طی این سال‌ها به مشاغل حوزه علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات علاقه‌مند شده و به تحصیل در رشته‌های علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات در کالج پرداخته‌اند، افزایش یافته است.
در حال حاضر زنان نیمی از افراد شاغل حوزه روانشناسی و علوم اجتماعی را تشکیل می‌دهند و بسیاری از زنان در کارهای علمی دخیل هستند. بر اساس گزارش موسسه فیزیک آمریکا، در حال حاضر ۲۰ درصد زنان موفق به دریافت مدرک کارشناسی فیزیک و ۱۸ درصد موفق به دریافت مدرک دکتری فیزیک می‌شوند و این افزایش تعداد زنان موفق به کسب مدرک دانشگاهی در رشته فیزیک در مقایسه با سال ۱۹۷۵ بسیار ستودنی است چرا که در آن زمان تنها ۱۰ درصد زنان موفق به دریافت مدرک کارشناسی رشته فیزیک و ۵ درصد موفق به دریافت مدرک دکتری فیزیک می‌شدند.
در حال حاضر تعداد بیشتری از زنان در مقطع دکتری رشته‌های علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات فارغ التحصیل می‌شوند و می‌توانند استاتید دانشگاه شوند اما باید گفت آنها هنگام پیشرفت در حرفه تحصیلی و کاری خود با موانع زیادی روبرو می‌شوند. زنان فعال در حوزه‌های علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات با موانع ساختاری و نهادی متعددی روبرو هستند.
تمامی افراد برنده نوبل پزشکی، شیمی و فیزیک سال ۲۰۲۱
علاوه بر مسائل مربوط به عدم توازن درآمدی بین جنسیت‌ها، ساختار حاکم بر محیط‌های علمی و دانشگاهی اغلب باعث می‌شود که زنان نتوانند آن گونه که باید در محیط کار خود پیشرفت کنند و همین موضوع باعث ایجاد مشکلاتی در ایجاد تعادل بین تعهدات کاری و زندگی آنها می‌شود. محققان زن فعال در حوزه آزمایشگاهی نیز باید برای پیشرفت در حوزه کاری خود سال‌ها وقت خود را در آزمایشگاه بگذارند که این موضوع مشکلاتی در حفظ تعادل بین کار و زندگی، تعهدات خانوادگی و مسائل مربوط به نگهداری فرزند برای انها ایجاد می‌کند.
علاوه بر این، کار در محیط‌های کاری تحت سلطه مردان باعث می‌شود زنان احساس منزوی شدن کرده و گاهی مورد آزار و اذیت نیز واقع شوند. هنگامی که تعداد کارمندان زن یک مجموعه کمتر از کارمندان مرد باشد، زنان از قدرت کمتری برای دفاع از خود برخوردارند و بیشتر تحت فشار قرار می‌گیرند.
زنان اغلب از رویدادهای شبکه‌سازی و اجتماعی کنار گذاشته می‌شوند. البته گاهی مسائلی مانند مسئولیت‌های مراقبت از خانواده یا کودک و ناتوانی در استفاده از بودجه تحقیقاتی برای بازپرداخت مراقبت از کودکان سبب محروم شدن آنها در برخی رویدادها می‌شود. با این حال برخی دانشگاه‌ها، اتحادیه‌های تخصصی و سرمایه‌گذاران فدرال برای رفع این موانع ساختاری تلاش‌هایی کرده‌اند که می‌توان به ایجاد سیاست‌های سازگار با خانواده، افزایش شفافیت در گزارش حقوق، ارائه برنامه‌های برای راهنمایی و پشتیبانی از زنان دانشمند، حفاظت از زمان تحقیق برای زنان دانشمند و حمایت از تحقیقات اشاره کرد.
همه ما درباره اینکه یک دانشمند و برنده جایزه نوبل چگونه به نظر می‌رسد چندین نظر و ایده داریم که در بیشتر این تصورها مردها و به خصوص افراد سفیدپوست و مُسن حضور دارند که البته این تصویر ذهنی با در نظر گرفتن این موضوع که ۹۶ درصد از برندگان جوایز نوبل علمی مردان بوده‌اند، منطقی هم به نظر می‌رسد.
اینها نمونه‌ای از سوگیری/تعصب ناآشکار(Implicit bias) است و تحقیقات نشان می‌دهد که این سوگیری ناآشکار علیه زنان به ویژه متخصصان و دانشمندان زن بسیار زیاد است. این امر حتی در روند ارزش‌گذاری، قدردانی و اهدای بورس تحصیلی نیز صدق می‌کند. سوگیری‌های ناآشکار علیه استخدام، پیشرفت و به رسمیت شناختن کار زنان نیز دیده می‌شود. به عنوان مثال زنانی که به دنبال شغل دانشگاهی هستند، بیشتر بر اساس اطلاعات شخصی و ظاهرشان مورد بررسی و قضاوت قرار می‌گیرند. سوگیری ناآشکار می‌تواند بر توانایی زنان در انتشار یافته‌های تحقیقات و به رسمیت شناختن کار انها نیز تاثیر گذارد. مردان ۵۶ درصد بیشتر از زنان به مقالات خود استناد می‌کنند. همانند “اثر ماتیلدا” شکاف جنسیتی در تشخیص، برنده جایزه و استناد نیز وجود دارد. اثر ماتیلدا یک سوگیری است که طی آن به جای تقدیر و قدردانی از دانشمندان زن برای دستاوردهایشان، کارهایشان به همکاران مردی که با آنها کار کرده‌اند، نسبت داده شده و از آنها قدردانی می‌شود. افراد کمتر به تحقیقات زنان استناد می‌کنند و ایده‌های آنها بیشتر به مردان نسبت داده می‌شود. حتی زمان مراحل بازبینی تحقیقاتی که زنان به تنهایی آنها را انجام داده‌اند دو برابر زمان بازبینی تحقیقات مردان طول می‌کشد. حضور زنان در سمت‌هایی مانند ویراستاری مجلات، محققان ارشد و نویسندگان اصلی یک مطالعه نیز کمرنگ‌تر است.
حتی وقتی که یک زن به عنوان یک دانشمند درجه یک شناخته می‌شود، تعصبات ناآشکار حتی بر احتمال اینکه از او به عنوان سخنران اصلی یا مهمان دعوت شود تا یافته‌های تحقیق خود را به اشتراک بگذارد هم تاثیر می‌گذارد که این موضوع علاوه بر کمتر شناخته شدن، احتمال کاندید شدن او برای دریافت جوایز را نیز کاهش می‌دهد. همچنین برای زنان دانشمند و کشفی که آنها انجام داده‌اند احترام و ارزش چندانی قائل نمی‌شوند حتی تحقیقات نشان می‌دهد وقتی افراد در مورد دانشمندان و متخصصان مرد صحبت می‌کنند، بیشتر از نام خانوادگی آنها استفاده می‌کنند اما درباره زنان این موضوع برعکس است و بیشتر با نام کوچک از آنها یاد می‌کنند. اما شاید برایتان سوال شود که چرا این موضوع اهمیت دارد؟
پاسخ سوال این است که آزمایشات نشان می‌دهد افرادی که دیگران آنها را با نام خانوادگی‌شان صدا می‌زنند بیشتر شناخته شده و مشهور به نظر می‌رسند. حتی نتایج یک مطالعه نشان داد هنگامی که افراد دانشمندان را با نام خانوادگی آنها صدا می‌زنند این موضوع سبب می‌شود تا مردم ۱۴ درصد بیشتر آنها را مستحق دریافت جایزه ملی بنیاد علوم بدانند. گرچه مردان بیشترین برندگان جوایز علمی در طول تاریخ بوده‌اند اما خبر خوب این است که بازهم تحقیقات اخیر نشان می‌دهد در حوزه پزشکی، زنان در کسب جوایز پیشرفت‌های چشمگیری داشته‌اند. اگرچه به طور متوسط این جوایز معمولا از اعتبار پایینی برخوردار بوده و ارزش مالی کمتری نیز داشته‌اند.
با این حال امیدواریم طی سال‌های آینده شاهد پیشرفت و موفقیت تعداد بیشتری از زنان دانشمند در تمام حوزهها باشیم.
منبع: خبرگزاری دانشجویان ایران